In 2019 verbleef Rachelle (38) bijna vier maanden met haar zoontje Pharrell (5) in een appartement van Horizon-locatie Harreveld voor gezinsbehandeling. Rachelle: “Na een moeizaam en pijnlijk jeugdzorgtraject was ik het vertrouwen in mezelf en de hulpverlening volledig kwijtgeraakt. Zonder de gezinsbehandeling zou ik het echt hebben opgegeven. Eindelijk werd er niet óver mij gepraat, maar mét mij.”
Rachelle woont nu weer in Rotterdam met haar zoontje en pasgeboren baby. “Het gaat goed met ons,” glundert ze. Twee voor haar bekende gezichten uit Harreveld, Nienke (gezinsbegeleider) en Janneke (gedragswetenschapper) zijn inmiddels ook aangeschoven.
“In Nederland zou veel vaker gebruik moeten worden gemaakt van gezinsbehandeling, en vooral ook in een vroeger stadium”, vindt Janneke. “Door goed te observeren, echt naast de ouder te gaan staan en ouders in hun kracht te zetten, kunnen negatieve gezinspatronen duurzaam worden doorbroken.” Nienke knikt: “En daarmee kunnen uithuisplaatsingen worden afgewend of verkort.”
Gezinsopname
Al ruim 10 jaar wordt in Harreveld gezinsbehandeling gegeven. Zo’n 5 jaar geleden is de methodiek onderbouwd en formeel vastgelegd door JSO. Uniek aan deze vorm van gezinsbehandeling is dat het hele gezin tijdelijk wordt opgenomen in een privéwoning op locatie. Zo kan in relatief korte tijd intensief worden samengewerkt aan het herstellen van de gezinsrelatie en een veilige terugkeer naar huis. Inmiddels doen ze dit vanuit 14 appartementen in de omgeving van Harreveld en Winterswijk.
Het is nu ongeveer drie jaar geleden dat Rachelle haar traject doorliep. Met gezinsbegeleider Nienke heeft ze nog altijd regelmatig contact via Whatsapp. Na wat te hebben bijgepraat, vertelt ze ons haar aangrijpende verhaal over hoe ze in de zogenoemde jeugdzorgmolen terecht is gekomen.
Het verlies van twee kinderen in vijf maanden
“Het was een heftige tijd,” begint Rachelle. “Mijn dochtertje was toen net overleden, waardoor mijn emoties vaak alle kanten op gingen en ik blowde om mezelf te kalmeren. Ondertussen hadden mijn buren van alles aan te merken op mijn manier van opvoeden. Toegegeven, in Suriname is het normaal om af en toe een tik aan je kind te geven en dat deed ik dus wel eens als Pharrell zich onmogelijk gedroeg. Maar jeugdbescherming heeft onze situatie in een sneltreinvaart opgemerkt als ‘onveilige crisissituatie voor het kind’ – alsof ik één of andere junk was die m’n kind mishandelde. Terwijl ik natuurlijk vooral worstelde met het verlies van mijn ene kind, werd direct alles in het werk gesteld om mij mijn andere kind ook af te nemen. De pijn die ik nog geen vijf maanden daarvoor had moeten doorstaan, trof mij opeens nog een keer.”
Pharrell werd uithuisgeplaatst en Rachelle kwam in een afkickkliniek terecht. “In mijn ogen was dat zwaar overdreven. Het meest opvallende vond ik dat er niet eens gekeken werd naar een tussenoplossing en wat voor ons gezin het beste zou zijn. In plaats daarvan werd ik direct gescheiden van mijn kind. Dat was de ergste periode van mijn leven. Maar na een hele lange tijd konden we gelukkig samen in Harreveld terecht.”
Hoe heb je de gezinsbehandeling ervaren?
“Ik had natuurlijk wel vreselijke weerstand toen ik daar binnenkwam, ik ga het niet mooier maken dan het is,” lacht Rachelle. “Want je denkt: wéér een groep mensen die mij gaat vertellen wat ik allemaal moet doen, terwijl het toch mijn kind is. Maar ik werd gelijk heel warm en open ontvangen. Eindelijk werd ik niet neergezet als een slechte moeder, maar ging men het gesprek met mij aan en konden we echt samen op zoek naar een oplossing voor het probleem. Het voelde een beetje als thuiskomen. Dit was de schakel die tot dan toe miste, eigenlijk had ik dit direct nodig gehad. Gezinsbehandeling zou heel wat leed en gebroken gezinnen kunnen besparen.”
Janneke: “In Nederland hebben jeugdbescherming en hulpverleners het inderdaad al gauw voor het zeggen, terwijl dat natuurlijk eigenlijk de omgekeerde wereld is. Ouders hebben de regie, maar zijn door omstandigheden de weg soms even kwijt. Daarom zijn wij hier zo gefocust op ‘jij bent de ouder, wij gaan naast jou staan en je vooral niet vertellen wat te doen, want je moet je eigen visie ontwikkelen’. En wij zijn er dan om ze daarbij te begeleiden en coachen.”
Nienke: “Helaas zien we ook ouders die al zo veel hebben meegemaakt, dat de gezinsbehandeling eigenlijk te laat komt, of dat er eerst individuele behandeling (bijvoorbeeld traumatherapie) nodig is voordat wij ze hier verder kunnen helpen. Dan hebben ze te veel last van trauma- en stressklachten om negatieve gezinspatronen aan te kunnen pakken.”
Hoe gaan jullie precies te werk?
“We zijn er voor gezinnen met kinderen van 0-18 jaar. Volgens de methodiek duurt het traject in principe 12 weken, met een mogelijke verlenging tot 18 weken. Gedurende de gezinsopname krijgen de kinderen ook onderwijs op onze locatie,” vertelt Janneke. “We starten met een observatieperiode, waarbij we elkaar eerst goed leren kennen en over en weer vertrouwen creëren. Vervolgens stellen we, op basis van onze observaties en de hulpvragen van de ouders zelf, samen doelen op waarmee we aan de slag gaan. Dan volgen 4 weken van heel intensief coachen. We zijn er in principe, indien gewenst, op alle momenten van de dag. Dit gaat altijd in overleg met de ouders, dus we stappen nooit onverwachts ergens binnen. Het is hun huis, dat respecteren we.
Met 6 weken geven we, ook altijd in afstemming met de ouders, een advies. Tot slot gaan we de laatste 6 weken met het toekomstplan aan de slag en de terugkeer naar huis; welke handvatten zijn nodig om het ook thuis vast te kunnen houden? Op die manier proberen we verandering teweeg te brengen op het niveau van de ouders, waarvan de kinderen dan gaan profiteren. En met effect! Bij 75% van de gezinnen kan het kind of de jongere, voor wie een uithuisplaatsing dreigde, hierna weer mee naar huis.”
Kind én vertrouwen terug
Ook bij Rachelle was dat het geval. Inmiddels is ze haar eigen zaak begonnen en zo’n 9 maanden geleden werd ze verblijd met de komst van nog een kindje.
“Het mooiste wat ik uit de gezinsbehandeling heb gehaald is dat ik mijn vertrouwen als moeder terug heb en echt een betere band met m’n zoon heb opgebouwd. Je leert omdenken. Ik heb hem in ieder geval nooit meer geslagen en los problemen nu op met woorden. Natuurlijk heb ik nog niet alles onder de knie. Maar ik zie het maar zo: alles heeft tijd nodig om te marineren en het wordt steeds meer gewoonte om de stappen die ik heb geleerd zelfstandig toe te passen. Soms als ik het even niet weet, pak ik weer dat gestippelde mapje met handvatten erbij en dat helpt enorm.”
Op de vraag of ze liever dichterbij Rotterdam gezinsbehandeling had gehad, antwoordt ze: “Natuurlijk zou dat fijn zijn geweest, dichterbij familie en vrienden. Maar aan de andere kant was een totaal andere omgeving, meer in de natuur, ook goed voor mij om echt tot rust te komen en niet in oude patronen te vervallen.”
Bevoorrechte positie
Gezinsbegeleider Nienke is supertrots op Rachelle. “Ik vind het altijd heel bijzonder om zo intensief opgenomen te mogen worden in een gezin. Het voelt bijna als een bevoorrechte positie, dat wij er steeds maar bij mogen zijn en vragen mogen stellen. Dat een ouder zich kwetsbaar durft op te stellen naar ons toe. Ik vind dat echt een eer. Ouders hebben vaak al zoveel vragen om de oren gehad, of kwetsende en confronterende gesprekken gehad. En dan komen wij aan het einde van de rit ook nog eens urenlang bij ze over de vloer. Ik probeer me daarin echt goed te verplaatsen in de ouder, zodat we gezamenlijk een mooi traject kunnen aangaan. En als dat dan lukt, is dat natuurlijk prachtig om te zien.”
Van geslotenheid naar gezinsbehandeling
Hoewel gezinsbehandeling bij voorkeur als preventief middel wordt ingezet, blijkt het de laatste tijd ook steeds vaker effectief voor het verkorten van een verblijf in JeugdzorgPlus. Janneke: “We zien steeds meer jongeren die hun JeugdzorgPlus-traject samen met hun ouders eindigen in de gezinsbehandeling. Dat is een hele goede ontwikkeling. Uiteindelijk zijn namelijk de mensen nodig die om de jongere heen staan, om problemen duurzaam aan te kunnen pakken. Natuurlijk komt het ook voor dat de problematiek zo fors is en er sprake is van acute onveiligheid voor het kind of zijn omgeving, dat er eerst stabilisatie nodig is. Maar dan wel zo kort mogelijk. En als terugkeer naar huis onderdeel is van het perspectief, dan is gezinsbehandeling in mijn optiek essentieel. Thuis blijft de situatie immers onveranderd op het moment dat je niet aan de gezinsrelatie werkt.”
Uitlaatklep zonder angst
Rachelle wiegt de kinderwagen rustig heen en weer. Op de achtergrond is Pharrell aan het spelen. Terwijl we nog wat napraten, besluit Rachelle: “Eigenlijk vind ik dat er een soort bescherming voor ouders moet komen. Dat ze zich mogen uiten hoe zwaar het kan zijn om je kind op te voeden, zonder dat er gelijk allerlei alarmbellen afgaan bij jeugdbescherming. Ik zie namelijk in mijn omgeving dat heel veel ouders niet meer eerlijk en open durven te zijn. Daar moet echt verandering in komen; er moet meer getolereerd worden, zodat ouders het gesprek durven aangaan zonder de angst hun kind kwijt te raken.”