Werken in de jeugdzorg is werken met morele dilemma’s. Het maakt daarbij niet uit of de professional in een residentiele of ambulante setting werkt. Een manier om een onderbouwd besluit te nemen, is door deel te nemen aan een moreel beraad. Mariette Matthijsse werkt als ambulant hulpverlener en trainer moreel beraad bij Altra, onderdeel van iHUB. Voor haar hbo-master Jeugdzorg deed zij onderzoek naar het gebruik van moreel beraad door professionals van Altra. Wij gingen hierover met haar in gesprek.
Dit is het eerste artikel in een reeks van drie: hierna volgt een verslag van een moreel beraad in een van onze wijkteams en de serie eindigt met de plannen en acties van iHUB om moreel beraad te implementeren in de hele organisatie.
Moreel beraad, dat klinkt best zwaar. Wat is het?
Mariette: “Een moreel beraad is een methodisch gesprek over of onderzoek naar aanleiding van een morele vraag aan de hand van een concrete ervaring. Deelnemers zijn de indiener van het morele dilemma, andere betrokkenen van een cliënt en een gespreksleider. Een moreel beraad wordt gedaan door vier tot twaalf personen.”
“Sinds de invoering van het kwaliteitsregister SKJ in 2013 is het voor professionals verplicht om zich bij te scholen op gebied van ethiek. Trainingen zoals basisethiek en moreel beraad worden in veel organisaties aangeboden. Zo ook bij Altra, waar ik mijn onderzoek heb uitgevoerd. iHUB biedt overigens beroepsethiek aan voor alle medewerkers.”
Wat heb je precies onderzocht?
“Op welke wijze moreel beraad kan bijdragen aan ondersteuning van professionals van Altra bij het omgaan met morele dilemma’s. Alle professionals van Altra zijn geregistreerd bij het SKJ en getraind in moreel beraad. In de training wordt het stappenplan van de Nederlandse Vereniging van Maatschappelijk Werkers gebruikt. In mijn onderzoek heb ik het stappenplan vergeleken met de dilemmamethode (VUmc, 2018). Beide methoden gaan uit van een morele vraag en proberen daar een antwoord op te vinden. Daarnaast gaan beide methoden uit van het deelnemersperspectief, omdat de deelnemers zich proberen te verplaatsen in de positie van de betrokkenen.”
“Het is overigens niet de bedoeling dat je de indiener tijdens een moreel beraad probeert te overtuigen van je gelijk; wel dat hij of zij na afloop een gedragen en onderbouwde beslissing kan nemen.”
Wat zijn de uitkomsten van je onderzoek?
“Uit mijn onderzoek onder professionals bij Altra blijkt dat zij ondersteuning ervaren door het samen beslissen, de input van collega’s en reflectie op de eigen normen en waarden in relatie tot de cliënt. Samen leren en reflecteren draagt bij aan de professionalisering en dus de kwaliteit van (jeugd)hulp.”
“Verder heb ik als trainer ervaren dat moreel beraad het teamgevoel kan vergroten en collega’s hechter kan maken. Je leert de ander immers beter kennen als je weet wat diens normen en waarden zijn. Dit kan ook ten goede komen aan het veiligheidsgevoel binnen een team.”
Wat voor morele dilemma’s worden ingebracht?
“Heel verschillend. Het kan gaan om een contacthersteltraject met kinderen en hun ouder(s) waarbij keuzes gemaakt moeten worden die morele stress oproepen, maar ook over een geheim dat je beloofd hebt niet te delen maar toch zwaar op je maag ligt.
Laatst deden we tijdens een werkbezoek met stagiaires van Altra bij Horizon-locatie Antonius (JeugdzorgPlus, red.) een moreel beraad. Horizon is net als Altra onderdeel van iHUB. Het dilemma ging om een situatie in een ambulante (school)setting, namelijk over meisjes en hun kledingstijl die reacties oproept bij jongens. De inbrenger was het niet eens met de reactie van een collega die de ouders van de meisjes wilde mailen om met de vraag om hun dochters anders te laten kleden. Zij heeft namelijk waarden waarbij de vrijheid van kledingkeuze voorop staat. Haar dilemma was: kaart is dit wel of niet aan in mijn team, omdat het veel tijd zou kosten en zijzelf ook in een bepaalde positie zou komen. Het thema was herkenbaar voor de deelnemers van Antonius.”
“Verder zijn in de beroepscode een aantal artikelen geformuleerd die als uitgangspunt gelden voor onderlinge discussie. Als dit zich voordoet, kan een ethisch dilemma ontstaan.”
Wordt moreel beraad vaak ingezet door de professionals van Altra?
“Uit huidig onderzoek blijkt dat de professionals na één dagdeel training, moreel beraad niet inzetten in hun dagelijkse werk terwijl de helft van de respondenten van de enquête aangeeft dit wel te willen. Dit heeft te maken met afwezigheid van een gespreksleider, het niet helder hebben van de morele vraag en organisatorische en tijdtechnische redenen. Wel gebruiken professionals onderdelen uit de training bij morele dilemma’s.”
“Onze afdeling Leren & Ontwikkelen is nauw betrokken geweest bij het onderzoek. De aanbeveling om gespreksleiders op te leiden als moreel beraad onderdeel gemaakt wil worden van de organisatiecultuur, wordt nu onderzocht."
Meer weten?
Stuur Mariette een mailtje.
Tekening door Karolina Ceglowska