Patty Zoet loopt mee op Antonius – een van iHUB’s JeugdzorgPlus-locaties in Castricum
Het terrein doet je twijfelen of je op een gesloten jeugdzorglocatie bent. Waar is de slagboom, het hek, de beveiliger? De receptioniste zit achter een balie gemaakt van steigerhout. Plexiglas en detectiepoortjes ontbreken. Op Antonius verblijven jongeren in de leeftijd van twaalf tot achttien jaar in groepen van maximaal zes. Afdelingscoördinator Sandra Raggl: ‘Wij denken buiten kaders en vragen de buitenwereld dat ook te doen.’
Het ochtendritueel
Sandra: ‘Iedereen staat doordeweeks rond acht uur op. De cilindersloten op de slaapkamers staan open. De jongeren lopen vrij heen en weer tussen toilet, douche en keuken. Natuurlijk maken ze daar misbruik van. Ze vragen ’s nachts tien keer om een glas water, ze gaan vijftien keer naar de wc. Dat is dan reden voor een gesprek. Vergeet niet, het zijn nog maar kinderen.' Rond negen uur maken de pedagogisch medewerkers (pm’ers, red.) en de jongeren een wandeling door het bos. Sandra: ‘Altijd zegt er wel iemand: “Ik kan gewoon wegrennen hè? Wat doen jullie dan?” Dan zeggen we: “Wij doen niks. Wij blijven bij de rest. Maar: wat levert het je op als je wegrent? Ik zit vanavond thuis op de bank met een kopje thee. Jij ook?” Er is dit jaar tijdens die wandelingen niemand weggelopen.’ Na de wandeling start het dagprogramma. Sandra: ‘Als het kan, gaat een jongere buitenshuis naar school, werk of dagbesteding. Wij denken buiten kaders en vragen de buitenwereld dat ook te doen. Morgen gaan we bijvoorbeeld voor het eerst met een groepje meisjes naar zwemles.’
‘Je bent slim, lief en grappig, maar soms maakt je hoofd verkeerde keuzes'
De middag
Het is inmiddels middag. Sandra neemt mij mee naar Larix, de meidengroep. In de keuken bakken vier meisjes pepernoten en speculaas. “Sandra? Heb je het al gehoord?” zegt een van hen. Ik moet nóg twee maanden blijven. Nou, echt niet! Ik heb álles gedaan wat iedereen wilde. Ik ben bijna jarig. Dat ga ik hier niet vieren!” Haar stem klinkt boos, ze slaat haar vuisten in het deeg. Sandra: ‘Dat is balen voor je. Ik kom straks even langs om te praten, goed?” In de naastgelegen woonkamer zijn pm’er Michelle en jongere Sanne* net klaar met schoonmaken. Aan de muur hangt een Jouwzorgposter (zie kader onderaan) met daarop alle namen. Sanne verplaatst haar naamplaatje van vier naar twee als ik vraag in welke fase ze zit. ‘Ik ben niet zo slim,’ zegt ze. Sandra reageert: ‘Jij bent slim, lief en grappig, maar soms maakt je hoofd verkeerde keuzes.’ Sanne lacht verlegen.
Zelf ontdekken
Iedereen op Antonius -van de jongeren tot de receptioniste- spreekt erover: Jouwzorg, de methodiek die Antonius hanteert. Sandra: ‘Talentontwikkeling, keuzes maken en autonomie, alles zit er in.’ De verkleining van de groepen naar maximaal zes jongeren leverde tijdswinst op en gaf de methodiek een impuls.
En dat is precies de bedoeling van de verkleinde groepen: een open sfeer, huiselijk en ondersteunend voor de jongeren. En: minder inzet van middelen en maatregelen. De professionals reageren responsief en bieden emotionele en sociale steun. De voorbeelden zijn legio. Sandra: ‘Een van onze jongeren wilde onderwaterlasser worden. Een pm’er is met hem naar Den Helder gereisd. Daar zijn ze rondgeleid door een marinier. Na dat gesprek ging hij nadenken: “Vanaf nu moet ik elke dag naar school, mijn diploma halen en dan nog eens vier jaar een vakopleiding doen. Dat is niks voor mij. Ik ga iets anders doen.” Weet je, jongeren nemen van ons niet aan wat ze moeten doen. Ze willen zelf ontdekken.’ Sandra noemt nog een voorbeeld: ‘Een pm’er is met een van onze jongeren -zwaar autistisch- meegereisd naar school om te ontdekken waardoor hij overprikkeld raakte. De drukte in de bus, op het schoolplein en de aula bleek te veel voor hem. Dit zijn dingen die je alleen te weten komt als je het zelf ervaart.’ De jongen heeft het op school niet gered. Sandra: ‘Wij vroegen school of hij de docenteningang mocht gebruiken. Dat was rustiger voor hem. Dat kon helaas niet.’ Een pm’er die meereist of een hele dag op stap gaat met één jongere. Het kan, dankzij de verkleinde groepen.
‘Als wij in Nederland van de JeugdzorgPlus af willen dan moeten we innoveren en meebewegen'
Krachtwerk
In de woonkamer is een van de ruiten gebarsten. Ingeslagen door een jongere. Sandra: ‘Hij was zo kwaad. Hem bereiken lukte niet meer. We deden de deur open en zeiden: "Ga naar buiten." Hij heeft een uur lang vloekend en tierend rondom het gebouw gelopen. Toen werd hij rustig en konden we in gesprek. Ja, we hadden ook bovenop hem kunnen duiken, maar onze relatie met hem is belangrijker dan hem overmeesteren. Repressie en krachtwerk gaan niet samen.’ Betekent dit alles maar goedvinden? Sandra: ‘Zeker niet. Risico’s -door het gedrag van de jongere of van buitenaf- zijn soms te groot om hier te kunnen blijven.’
We verlaten de woonkamer, op de gang stelt Sandra mij voor aan Roos en Michelle, twee pm’ers.
Roos en Michelle
Michelle: ‘Als wij in Nederland van de JeugdzorgPlus af willen dan moeten we innoveren en meebewegen. Daarom werk ik hier graag. Ik kan mijzelf zijn, er wordt geluisterd.’ Roos: ‘Je kunt terecht bij collega’s. Incidenten worden altijd nabesproken.’ Michelle: Ik heb hier zoveel geleerd over trauma en hechting. Alle jongeren hier hebben hechtingsproblematiek. Ze dagen je uit en als je dan boos wordt dan zeggen ze: “Zie je wel?” Ik negeer het gedrag en zeg: "Ik zie dat je boos bent, ga even naar je kamer en dan praten we straks verder." Roos: ‘Dan zijn ze verbaasd. Ze verwachten dat je boos reageert.’ Michelle: ‘Later gaan we even samen zitten, geef ik een knuffel en dan komt alles eruit.’ Roos: ‘Benoemen wat de jongeren goed doen. Dat is belangrijk. Iedere jongere is leuk, je vindt altijd wel iets.’ Michelle: ‘We hadden onlangs last van meidengedrag op de groep. Ze roddelden over elkaar. Ik heb hen bij elkaar gezet en gezegd: "Waar hebben jullie last van? Spreek het uit." Roos: ‘Die persoonlijke aandacht en de gesprekken die je met de jongeren hebt, dat maakt dit werk zo bijzonder.’ Michelle: ‘Bij binnenkomst is er boosheid, bij vertrek zijn er tranen omdat ze willen blijven.’
‘De jongeren zijn leuk. Echt heel leuk. Ja, ze hebben hun moeilijkheden, maar hebben we dat niet allemaal?’
Relationeel contact
Ook op andere locaties werken medewerkers van iHUB met verkleinde groepen. Algemeen geldt dat er minder kinderen of jongeren op een groep zitten en dat er meer relationeel contact is. Hoe de precieze invulling van dat relationele contact gaat, is aan de locatie. Op Antonius gebruiken ze de Jouwzorg-methodiek, op andere locaties kan dat een andere methodiek zijn.
Via de receptie lopen we terug naar het kantoor van Sandra. Daar raak ik in gesprek met Anita, sinds twee jaar receptioniste op Antonius. Anita: ‘Ik ken hier iedereen. Deze zomer heb ik met een groepje potten gebakken. Ik ging met vijftien kunstwerken naar huis, die ik thuis afbakte in mijn keramiekoven. De jongeren deden ook spontaan mee aan het volleybaltoernooi voor personeel. De jongeren zijn leuk. Echt heel leuk. Ja, ze hebben hun moeilijkheden, maar hebben we dat niet allemaal?’
Boksen of blowen?
Als laatste spreek ik Maroune, begeleider dagbesteding en ambulante hulp: ‘Kijk om je heen, wat is hier nog gesloten? Alleen de buitendeuren. Dat betekent wel keihard werken. Je geeft de jongere wat zij nodig hebben, niet wat jij nodig hebt om rustig je dienst te draaien.’ Naast begeleider is Maroune bokstrainer: ‘Sporten werkt goed bij deze jongeren. We slaan alles leeg, daarna komen emoties boven. Dan heb je een goed gesprek en kunnen ze weer helder denken. “Boksen doet voor mij hetzelfde als blowen,” zei een jongen laatst. Als hij die troep laat liggen en kiest voor sport, dat is toch mooi?’ Maroune begeleidt de jongeren intern én thuis: ‘Dat daagt mij uit. Ik sta tussen de jongere en ouders in. Dan moet je creatief zijn. Een voorbeeld? Een jongere woonde weer thuis na opname. Zijn moeder vond alcohol in zijn kamer. Moeder zei: “Hij moet terug. Het gaat niet.” Die jongen zei: “Ik wilde het proberen. Het was dom.” Ik ben met hem een rondje gaan rijden. Ik vroeg hem: "Waarom deed je dit?" Hij vertelde mij alles. Ik zei: "Zeg dát nou tegen je moeder." Wij reden terug, hij praatte met zijn moeder en toen? Ze gaf hem een knuffel. Hij mocht blijven. Die momenten. Daar doe ik het voor.’
‘Het is aan iedere locatie om ‘gewonnen tijd’ anders in te zetten’
Sophie de Valk
Programmamanager Sophie de Valk werkte mee aan de ontwikkeling van de Jouwzorg-methodiek en de inzet van verkleinde groepen. Ik spreek haar één dag na mijn bezoek aan Antonius. Sophie: ‘Jouwzorg is een combinatie van bewezen, effectieve methodieken zoals JIM (Jouw Ingebrachte Mentor, red.), gedeelde besluitvorming en Krachtwerk. Deze methodiek werkt. Jongeren stromen sneller uit, we behandelen korter en er zijn nauwelijks weglopers. Het meest opvallend vind ik dat jongeren op Antonius willen zijn. Dat is uniek, want zij zitten daar niet vrijwillig.’ Op de vraag of alle andere JeugdzorgPlus-locaties deze werkwijze moeten overnemen, reageert Sophie stellig: ‘Nee, dat hoeft niet. Op alle locaties zijn de groepen verkleind. Het is nu aan iedere locatie om die ‘gewonnen tijd’ anders in te zetten. Denk hierbij aan ambulante hulp, contact met ouders, maar ook sport of onderwijs. Toen ik in de gesloten jeugdzorg werkte organiseerde ik maandelijks een ouderavond. Ik vond toen dat ik goed bezig was. Als ik nu zie hoeveel contact er met ouders op Antonius is schaam ik mij, er is zoveel meer mogelijk! Wij vertrekken, ouders blijven. Daarom versterken wij die relatie. We zijn binnen iHUB geneigd om groepsgericht te denken, terwijl we overstappen naar zorg op maat. Ambulante begeleiding en dus ook contacten ‘buiten’, zijn onderdeel van het takenpakket van een pm’er.' Kritiek op het open karakter van de gesloten groepen op Antonius wijst Sophie van de hand: ‘Veiligheid ontstaat door signaleren en nabijheid, niet door sloten.’
* De namen van de jongeren zijn gefingeerd
De vier fasen van Jouwzorg
Jouwzorg start met een kadergesprek. Sandra: ‘Een vervelend gesprek is dat. De jeugdbeschermer stelt bodemeisen: geen telefoon, bezoek of baantje buitenshuis bijvoorbeeld. Dan reageren jongeren boos. Maar, vanaf dat moment gaan wij bouwen.’ De jongere kiest allereerst een mentor en een JIM (Jouw Ingebrachte Mentor). Sandra: ‘Dat nemen wij serieus. Zonder JIM geen start.’
Hierna start fase twee. Sandra: ‘Wij bouwen samen aan een krachteninventarisatie. Waar ben jij goed in? Wat vind je leuk? Dat vragen wij onze jongeren. Een antwoord hierop hebben ze meestal niet. Zo gewend om altijd te horen wat ze niet kunnen. Zelf beslissingen nemen en keuzes maken? Onze jongeren zijn het kwijt.’ De ouders inventariseren ook krachten. Sandra: ‘Wij vragen: wat kan jouw kind goed? Waar ben jij trots op? Ouders worstelen daarmee, maar het lukt altijd.’ De krachteninventarisaties komen bij elkaar tijdens een krachtenpresentatie. Die presentatie markeert: vanaf nu gaan we het samen anders doen.
Zelf keuzes maken staat centraal in fase drie. Sandra: ‘Behandeling, begeleiding en school, we zoeken samen naar mogelijkheden. Wij zijn creatief. Hondentherapie? Inzet van Buurtgezinnen? Als jij het bedenkt, zoeken wij mogelijkheden. Alle keuzes leiden tot uitstroomprofielen. Uiteindelijk beslist het gezin samen welk profiel het wordt.' Fase vier is de uitstroomfase. Sandra: ‘Afhankelijk van het profiel gaat de jongere elders in behandeling, begeleid wonen of terug naar huis.’