Vorige maand vond in het kader van een pilot een moreel beraad plaats in Amsterdam Zuidoost, met een wijkteam binnen Altra, onderdeel van iHUB. Mariette Matthijsse, die voor haar hbo-master Jeugdzorg onderzoek uitvoert naar moreel beraad, trad op als gespreksleider. Naast de indiener van het morele dilemma waren er nog zes personen aanwezig. In dit artikel lees je hoe het morele beraad is verlopen. “Het dilemma wordt lichter en ik voel meer ruimte door het gezamenlijk inleven en brainstormen over alternatieven.”
Dit is het tweede artikel in een reeks van drie: het eerste artikel gaat over het onderzoek naar moreel beraad door Mariette Matthijsse en de serie eindigt met de plannen en acties van iHUB om moreel beraad te implementeren in de organisatie.
Ik bemerk een lichte spanning bij mezelf als ik in de ochtend vanaf het station naar de locatie in Zuidoost loop. Vandaag vindt daar een moreel beraad plaats en ik ben gevraagd om hier niet alleen verslag van te doen, maar ook om deel te nemen. Liever had ik me met mijn pen en notitieblok verscholen in een hoekje, maar Mariette heeft me ervan verzekerd dat ook ik als niet-jeugdzorgprofessional in staat ben om waardevolle input te leveren. “Als je je kan verplaatsen in een ander, kan je meedoen aan een moreel beraad”, aldus Mariette.
Voor het beraad staat twee uur gepland. Dat is een flinke hap uit een werkdag, en tijdgebrek is precies een van de redenen waar het stokt als het gaat om het regelmatig organiseren van of deelnemen aan een moreel beraad bij een ethisch dilemma. Toch zal deze ochtend blijken dit deze tijd echt nodig is om alle stappen te doorlopen.
Buikpijn
Na een rondje koffie en thee starten we. Mariette, die zich in haar rol van gespreksleider afzijdig houdt van de inhoud, legt uit hoe het in z’n werk gaat: de indiener schetst de situatie en sluit af met het dilemma: A of B. Beide mogelijke besluiten voelen niet goed en zorgen voor buikpijn bij de indiener. Mariette legt uit dat dit komt omdat ze beide schade met zich meebrengen. Hierna wordt aan ons als deelnemers gevraagd om ons in te leven in de belangrijkste perspectieven. De waarden en normen passend bij ieder perspectief noteert Mariette op een flip-over. Ze deelt voorbeelden uit om ons hierbij op weg te helpen (zie beeld hieronder). Vervolgens brainstormen we met elkaar over eventuele alternatieven en tot slot maakt iedere aanwezige een keuze en deelt de motivatie hiervoor met de groep. Een kort verslag, ook onderdeel van het proces, wordt naar de indiener gemaild.
Tikkende tijdbom
In deze situatie gaat het om een gezin met vijf kinderen in de leeftijd van 4 tot en met 16 jaar. De ouders zijn gescheiden en moeder heeft vanwege huiselijk geweld een periode met de kinderen in een Blijf van mijn lijf-huis gewoond. Zij is in haar jeugd in de greep geweest van een loverboy. Sinds kort heeft ze een eigen woning, die ze deelt met vier van haar vijf kinderen. Het oudste kind woont op een JeugdzorgPlus-locatie wegens seksueel misbruik van de jongste. De indiener ziet dat de kinderen zich niet goed ontwikkelen en dat zich regelmatig onveilige situaties voordoen. Beide ouders, met name moeder, staan erg wantrouwend tegenover de vele hulpverlening die al de revue is gepasseerd. Die is dus ook niet effectief. De indiener vraagt zich af of zij moet adviseren om nog meer kinderen uit huis te laten plaatsen of dat de vier kinderen beter bij moeder kunnen blijven, met een kleine (maar belangrijke) rol voor vader, die zich sinds zijn nieuwe relatie afzijdig houdt van de opvoeding. Ze vraagt zich letterlijk af: “Mag ik accepteren dat het thuis laten wonen bij moeder het hoogst haalbare is voor deze kinderen, dit gezin? Ook al is het een tikkende tijdbom?”
Inleven
Na de situatieschets verplaatsen we ons allemaal afzonderlijk in het perspectief van een belangrijke betrokkene: die van een gezinslid en van de indiener/hulpverlener. Mariette begeleidt ons hierin: we mogen als we dat prettig vinden onze ogen dicht doen en onszelf vragen stellen als: hoe ziet je dag eruit? Hoe ben je opgestaan? Verheug je je ergens op? Waar hik je tegenaan? Wie heb je om je heen? Zijn dat mensen die je kunt vertrouwen? Wat is je wens, voor jezelf en voor de mensen om je heen? Wat gaat er nog meer door je heen?
Ik merk dat de situatie bij iedereen inclusief mezelf emoties oproept. Er is al veel geprobeerd in de afgelopen jaren en de situatie lijkt hopeloos. De indiener merkt nog op ‘dat ze, als ze een van de kinderen over vijftien jaar ergens tegenkomt, wil kunnen zeggen dat ze het juiste heeft gedaan.’ Een van de deelnemers vindt dit onderdeel het indrukwekkends, ‘omdat er zo veel extra informatie naar voren komt’.
Acht alternatieven
In dit beraad kwamen we als groep met acht alternatieven. Denk hierbij aan gezinsopname, intergenerationele behandeling, de inzet van het netwerk om het gezin heen, gedeeltelijke pleegzorg of een combinatie hiervan. Wat de indiener uiteindelijk heeft besloten is mij niet bekend. Dat hoeft ook niet: het gaat om de steun die wordt ervaren en het kunnen nemen van een afgewogen en stevig onderbouwde beslissing. Door het gezamenlijk inleven en brainstormen over alternatieven komt er meer ruimte en wordt het dilemma lichter, zo geeft de indiener terug.
De verdieping in
Ik vraag de andere aanwezigen ook hoe zij het moreel beraad hebben ervaren. Allen prijzen de veilige setting Mariette heeft gecreëerd. Iemand geeft aan vaak het gevoel te hebben in een sneltrein te zitten en het fijn te vinden om eens stil te staan en de verdieping in te gaan. Een ander deelt dat ze het helpend vindt te merken dat ze niet de enige hulpverlener is die meerdere, zware dilemma’s met zich meetorst: ‘Dat was me niet bekend, want in de normale casuïstiekbespreking komt dit niet zo naar voren.’ En hoewel meedoen aan een moreel beraad altijd gebeurt op basis van vrijwilligheid -alleen dan is het effectief, zo blijkt uit onderzoek- geeft een deelnemer aan ‘het als een morele verplichting te zien om eraan mee te doen.’ Want, zo zegt ze, ‘als je geen ethische dilemma’s hebt of tegenkomt, ben je afgestompt.’
Zowel aan vader en moeder is gevraagd om ook deel te nemen aan het moreel beraad. Hierop kwam helaas geen reactie.
Meer weten?
Stuur Mariette een mailtje.
Tekening door Karolina Ceglowska